内蒙古自治区原副主席潘逸阳受贿、行贿案一审宣判
Был м???л? баш?орт Википедия?ыны? ?айлан?ан м???л?л?ре исемлеген? кер?. |

Милл?тселек (франц. nationalisme) — с?й?с?тте? идеология?ы ??м й?н?леше. Уны? ниге? принцибында ?милл?т — й?м?и?т берлегене? и? ю?ары форма?ы, д??л?тте барлы??а килтере? процесында милл?т ?имм?те беренсел? тиг?н тезистар ята. С?й?си х?р?к?т булара?, милл?тселек д??л?т власы мен?н м?н?с?б?тт?р?? айырым милли берлек м?нф???тт?рен я?лар?а ынтыла.
Милл?тселек ниге?ен ?? милл?те?? то?роло?, с?й?си бойондоро??о?ло?, хал?ы? именлеге ха?ына хе?м?т, м???ни ??м рухи ??еш, милл?те?де? тормош шарттарын, уны? й?ш?? территория?ын, и?тисади ресурстарын ??м рухи ?имм?тт?рен ??м?лд? ?а?лау ?с?н милли ??а?ды берл?штере? т?шкил ит?[1]. Ул ил??й?рлекк? — патриотизм?а ти? бул?ан милли той?о мен?н ?у?арыл?ан. Был идеология й?м?и?тте? ?апма-?аршы м?нф???тле синфи ?атламдарын берл?штерерг? тырыша. Капиталистик и?тисад?а к?се? осоронда ул халы?ты урта? с?й?си ма?сат тир??енд? туплау ??л?тен к?р??тте.
Х??ерге радикаль х?р?к?тт?р ????рене? миллилеген ?ы?ы? ??т?н? алыр?а тырыш?а ла, милл?тселек бик йыш этник, м???ни ??м дини т??м??с?нлек (й?ки ?баш?а? этник т?рк?мд?рг? тел??? нинд?й кире м?н?с?б?т) мен?н ассоциациялана. Бындай т??м??с?нлек милл?тселект? уртасылы?та тороусылар тарафынан ??йепл?н?.
Ки? м??л?м?т саралары ?милл?тселек? тип йыш ?ына этномилл?тселекте, бигер?к т? уны? (шовинизм, ксенофобия ?. б.) ке?ек, бер милл?тте? баш?аларынан ??т?н булыуына[2] ба?ым я?а?ан ки?кен формаларын атай. Ки?кен этномилл?тселекте? к?пселек са?ылышы, милл?т-ара ы??ыш ??м этник дискриминацияны ла индереп, халы?-ара хо?у? бо?оу?ар?а ?арай.
Доктрина
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Милл?тселек — ул т?? сиратта ?идеология?. Ул той?о булып тор?ан ??м шул р??ешле ??-??е?де тотош?а йо?онто я?а?ан т?б?нд?ге элементтар?ы[3][4][5] ?? эсен? ал?ан патриотизмдан ??м милли ?орурлы?тан ним??е мен?н айырыла:
- ?Милл?тт?р?е? й?ш??е?. Милл?тселек кешелек т?би??т ?анундары мен?н фундаменталь бер?мект?рг? — автоном ??м ??лекле милл?тт?рг? б?ленг?н ??м улар билд?ле бер объектив ?ылы??ырлау тупланма?ы мен?н айырылып тора, тип ниге?л?й.
- ?Милл?тте? ??билд?л?нешк? м?ст??ил хо?у?ы?. Милли проекттар бары тик ?? д??л?те?д? ген? тормош?а ашырылыр?а м?мкин. Милл?т барлы? а?заларын да индерг?н ??ене? д??л?тен булдырыр?а хо?у?лы[6]. ??р территориаль-административ бер?мек ?с?н с?й?си д??л?т сиге м???ни-этник сик мен?н тап килерг? тейеш. Шулай итеп, милл?т аны? билд?л?нг?н, бер милл?т хал?ы й?ш?г?н территорияла ю?ары (м?ст??ил) влас?а эй?.
- ?Д??л?т булырыу процесында милл?тте? беренселлеге?. Милл?т барлы? с?й?си власты? сы?ана?ы булып тора. Х?к?м?тте? бер??н-бер легитим т?р? булып милли ??идаралы? тора. Милл?тте? ??р а?за?ы с?й?си процеста туранан-тура ?атнашыр?а хо?у?лы. Шулай итеп, милл?тселек халы?ты элита?а ти?л?штер?.
- ?Милл?те?де таныу?. Милл?тселек бер административ-территориаль бер?мек сигенд? барлы? халы? ?с?н тел ??м м???ни?т берлеген мотла? тип ?анай. Кешел?р азатлы? ??м ??-??ен ра?лау ?с?н милл?тен таный. Икенсе я?тан, милл?т ??ен баш?а бер нинд?й т?рк?мд?? ?л?ш? тип тоймаусылар?а ла[7] а?залы?ты ??м милл?тте таныу?ы гарантиялай.
- ?Тел?кт?шлек?. Бер т?рл?л?к нинд?й?ер м???ни?тте к?сл?п та?ыу аша т?гел, ? ??й?? ??м ту?анлы? аша кешел?р?е? берл?ше?е ????мт??енд? барлы??а кил?. Милл?т а?залары тел?кт?шлек тойоп, бер т?рл? т?гел, ? килешеп[4], ????рене? тырышлы?ын баш?алар?ы? ынтылышы мен?н са?ыштырып эшл??е м??им.
- ?Милл?т — и? ю?ары ?имм?т?. Индивидты? милли д??л?тк? то?роло?о ш?хси й?ки баш?а т?рк?м ихтыяждарынан ??т?н?р?к тора. Граждандар?ы? бурысы — ?? д??л?тене? легитимлы?ын ?а?лау. Милли д??л?тте ны?ытыу д?й?м азатлы? ??м гармония ?с?н т?п шарт булып тора.
- ?Д?й?м белем алыу?. Кешел?р милл?т тормошонда ?атнашыу, шулай у? уны? м???ни?те, тарихы ??м телен[3] беле?, аралашыу ?с?н ??р я?лы формаль белем алыр?а тейеш.
Милл?тселек милл?тт?р?е? айырмалы?ын, колоритын ??м ??енс?леген ?ы?ы? ??т?н? ала. Был айырма ?ы?аттар м???ни-этник характер?а эй?[7]. Милли ??а? м???ни?тк? индерелг?н ??м?лд?ге сит м???ни?тте таныу?ы ??м ?? милл?те?? фай?а килтерер??й н?м?л?р?е баш?а м???ни?тт?р??н алыу перспективаларын рациональ анализлау?а яр?ам ит?[8].
Бынан тыш, милл?тселек милл?тте индивидуумды? эквиваленты, социологик организм итеп ?арай. Закон алдында?ы ти?лек милл?тт?р?е? социаль сы?ышына б?йле булма?ан ке?ек, улар?ы? к?л?ме й?ки ?е??тен? б?йле т?гел. Милл?тсел?р к??аллауынса, милл?тт?р ??л?тт?рг? эй? й?ки ????рен ?орбан итеп тоя. Милл?т шулай у? х??ерге быуынды ?тк?нд?р ??м кил?с?к мен?н б?йл?й, кешел?р?е ю?ары фи?ак?рлекк? д?ртл?ндер?, хатта улар уны ?от?арыу ?с?н ??мер??рен фи?а ?ылыр?а ла риза [9].
Был концепция?а ?милли ?имм?тт?р?, ?милли ихтыяж?, ?милли именлек?, ?милли бойондоро??о?ло??, ?милли у?а?? ?.б. атамалар б?йле.
?йтеп ?телг?нд?р д?й?м милл?тселекк? ?а?ыл?а ла, уны? т?р??ре шулай у? баш?а идеологик талаптар к?т?рерг? л? м?мкин: билд?ле этнос (милл?т) тир?л?й милл?т формалаштырыу, д?й?м хо?у?и статус ?.б.
Типология
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]К?т?релг?н ??м х?л ителерг? тейешле бурыстар к??леген?н ?ара?анда, х??ерге ва?ытта милли х?р?к?тте? бер нис? т?р? формалаша[10]. Ханс Кон булдыр?ан ??м ?с?й?си?, ?этник? милл?тселек[11] атамаларын индерг?н классификация ки? ?улланыла. Белгест?р?е? к?пселеге (Конды? ??ен д? индереп), ??р ?лг?р?п етк?н милл?т ??енд? ике компонентты ла й?р?т?, тип белдер?.
?Гражданлы? милл?тселеге? (икенсе атамалары: рефолюцион-демократик, с?й?си, к?нбайыш милл?тселек), д??л?тте? легитимлы?ы граждандар?ы? с?й?си ?арар?ар ?абул итк?нд?, й??ни д??л?т ?милл?т ихтыярын? к????л?ндерг?нд? нинд?й д?р?ж?л? ?атнашыуы мен?н билд?л?н?, тип ра?лай. Милл?тте? ихтыярын билд?л???? т?п ?орал булып ?айлау?ар, референдумдар, ?орау алыу?ар, асы? й?м?и?т дискуссия?ы ?.б. формалар?а бул?ан плебисцит тора. Бында кешене? милл?те уны? ш?хси ?айлауы ниге?енд? билд?л?н? ??м гражданлы?ында са?ылыш таба. Кешел?р?е улар?ы? граждан булара? с?й?си статусы, закон алдында?ы хо?у?и статусы, милл?тте? с?й?си тормошонда ?атнашыу[11], д?й?м с?й?си ?имм?тт?рг? ??м д?й?м гражданлы? м???ни?тен?[4] то?роло? тел?ге берл?штер?. Милл?тте? бер территорияла й?ш?рг? тел?г?н кешел?р??н тороуы ???ми?тле[12].
Гражданлы? милл?тселек бер нис? ??т?м? т?рг? б?лен?: ?Д??л?т милл?тселеге? милл?тте ш?хси м?нф???тт?рен д??л?тте? ?е??тен ны?ытыу ??м хуплау бурыстарына буй?ондор?ан кешел?р барлы??а килтер?, тип ра?лай. Ул енес, раса й?ки этник сы?ыш?а б?йле бойондоро??о? м?нф???тт?р?е ??м хо?у?тар?ы танымай, с?нки бындай автономия милл?т берлеген ?а?шата, тип уйлай.
?Либераль милл?тселек? либераль ?имм?тт?рг? ба?ым я?ай ??м патриотик ?хла?и категориялар бойондоро?ло бул?ан кеше хо?у?тары ке?ек д?й?м кешелек ?имм?тт?ре барлы?ын ра?лай. Либераль милл?тселек я?ын ??м ???ерле булыусылар?а ?арата ??т?нл?кт?р булыуын ин?ар итм?й, л?кин улар баш?алар и??бен? булыр?а тейеш т?гел, тип ?анай.
?Этник милл?тселек? (баш?а атамалары: этномилл?тселек, м????ни-этник, органик, романтик, к?нсы?ыш милл?тселек) милл?т этносты? ??еш фаза?ы булып тороу?ы ??м нинд?й?ер ким?лд? ??ен гражданлы? милл?тселекк? ?аршы ?уйыу?ы к??аллай. Х??ерге ва?ытта этномилл?тселекк? ба?ым я?а?ан х?р?к?тт?р?е ?милл?тсел? тип атай?ар. Уны?са, милл?т а?заларын д?й?м мира?, тел, дин, йолалар, тарих, ?ан берлеге, ерг? б?йлелек берл?штер? ??м улар бары?ы берг? бер халы?ты барлы??а килтер? (нем. Volk)[4]. Милл?тселек ниге?енд? м???ни традициялар й?ки этник сы?ыш тор?он ?с?н улар й?м?и?т й?н?леш алырлы? д?й?м к??аллау?ар?а эй? булыр?а тейеш[13]. ?ай?ы бер?? м???ни милл?тселекте айырып, этник милл?тселекте тар а?латма итеп ?алдыралар. Бер т?рл?л?к булма?ын ?с?н был м???л?л? ?у??ы?ы ?беренсел (примордиаль) этник милл?тселек? тип атала.
?М???ни милл?тселек? милл?тте тел, йолалар ??м м???ни?т берлеге буйынса билд?л?й. Д??л?тте? легитимлы?ы милл?тте я?лау ??л?те ??м уны? м???ни, ижтима?и тормошоно? ??ешен? яр?ам ите?г? б?йле. ?а?и?? булара?, был этник к?пселекте? м???ни?тен ??м телен д??л?т я?лауын, шулай у? милл?тте? бер т?рл?л?г?н ?а?лау ?с?н этник а?сылы?ты ассимиляцияланыу?ан ?а?лау?ы а?лата.
?Беренсел (примордиаль) этник милл?тселек? милл?т д?й?м аны? й?ки к??аллан?ан сы?ышына ниге?л?н?, тип и??пл?й. Милл?тте? сы?ышы объектив генетик фактор?ар, ?ан аша билд?л?нел?. Был форма я?лылар кешене? милл?тен таныуы борон?о этник тамыр?ар?а барып тоташа, шу?а ла т?би?и характер?а эй?, тип ра?лай. Улар этник к?пселекте? баш?а т?рк?мд?р??н айырымланыуы я?лы ??м ассимиляцияны хупламай.
?Ки?кен милл?тселек? бик йыш экстремизм мен?н к??аллана ??м эске й?ки д??л?т-ара низа?тар с?б?псе?е була. К?пселек осра?та ки?кен милл?тселек р?сми р??ешт? социаль к?ренеш тип таныла. Р?с?й?? милл?т-ара ы??ыш тыу?ырыу ен?й?т тип ?анала. Д??л?тте? нинд?й?ер ?л?ш?нд? й?ш?г?н халы? ?с?н ошо территорияла айырым д??л?т булдырыр?а тырышыу сепаратизм?а килтер?. Д??л?тте? радикаль милл?тселеге фашизмды? ??м нацизмды? т?п ?л?ш?н т?шкил ит?. К?пселек этник милл?тсел?р милли ??т?нл?к ??м милли ??енс?лелелек (?ара?ы? — шовинизм), шулай у? м???ни ??м дини т??ем?е?лек (?ара?ы? — ксенофобия) идеяларын хуплай. ?ай?ы бер халы?-ара документтар, шул и??пт?н Кеше хо?у?тарыны? д?й?м декларация?ы ??м Раса дискриминация?ын б?т?р?? тура?ында халы?-ара конвенция этник дискриминацияны ??йепл?й ??м уны ?анун?а ярашлы т?гел, тип ба?алай. Милл?тселек ?с?н хас бул?ан идеологияны? аны? булмауы ??м с?й?си х?р?к?тт?р?е? ?атнаш (эклектик) структура?ы ике т?рл? стандарттар с?й?с?тен? м?мкинлект?р аса. М???л?н, ??ене? м???ни?тен ?а?лар?а тырышыусы ?гегемон-милл?тт?р? б?й?к держава шовинизмында ??йепл?н?, ? а? ?анлы халы?тар?ы? милли бойондоро??о?ло?о ?с?н к?р?шен сепаратизм, тип — ??м кире?енс?, атай?ар.
Х??ерге уры? теленд? ?милл?тселек? билд?л?м??ене? а?латмалары
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Х??ерге уры? теленд? ?милл?тселек? ???ене? был м???л?л? я?ыл?ан а?латма?ынан ??м идеология?ынан айырмалы и? ки? ?улланыл?ан м???н??е шовинизм?а, этнократия?а ??м ксенофобия?а я?ыныра? тора[14].
Был а?латма телг? совет осоронда индерел?. Ул кире м???н?не са?ылдыра ??м ?? милл?те?де? ??т?нл?г?н?, милли антагонизм?а ??м милли сикл?нг?нлекк? ба?ым я?ай. Уры? телене? бер нис? ???леген т????се автор, совет тел белгесе Ожегов Сергей Иванович милл?тселекте ?милли ??т?нл?кт?н ??м ?? милл?те?де баш?алар?а ?аршы ?уйыу идеяларынан килеп сы??ан идеология ??м с?й?с?т? тип билд?л?й[15]. Грицанов Александр Алексеевич, ябай а? ?с?н ?милл?тселек? ???е ?с?н урталы? ю? ??м ул ??р са? эмоциялар мен?н тулы, тип белдер?[16]. Уры? теле традициялары шулай у? ?милл?т? билд?л?м??ен этниклы? мен?н ти?л?й. Тарихсы Миллер Алексей Ильич фекеренс?, был, бер я?тан, Р?с?й?е? милл?тселек идеология?ы мен?н бик а? таныш булыуы, икенсе я?тан, Р?с?й империя?ы ??м Совет Социалистик Республикалар Союзында был терминды? донъяла ?абул ителг?н м???н??ен а?лы р??ешт? бо?оуына б?йле[17]. ????мт?л?, терминдар?ы? алмашыныу практика?ы барлы??а кил? ??м уны милл?тселекк? ?аршы булыусылар ?а, милли ??енс?лекте я?лаусылар ?а ?? ма?саттарында ?уллана. Путин Владимир Владимирович ??ен ??м Медведевты ?я?шы м???н?л?ге милл?тсел?р?[18] тип атай. ?Милл?тсе? билд?л?м??ен кире м???н?л? Р?с?й?? ген? ?улланмай?ар. М???л?н, Германия президенты Рау Йоханнес инаугурация ва?ытында?ы телм?ренд?: ?Патриот — ?? ватанын яратыусы, ? милл?тсе — баш?а халы?тар?ы ??м баш?а илд?р?е[17] к?р? алмаусы?, — тип а?латты. Америка тарихсы?ы Б. Шейфер ?милл?тселек? терминына т?б?нд?ге м???н?л?р ?ала[19]:
- Урта? ерг?, раса?а, телг? ??м тарихи м???ни?тк? ??й??
- С?й?си бойондоро??о?ло??а, милл?т именлеген? ынтылыу ??м уны? абруйы ха?ында х?ст?рлек к?ре?
- Милл?т ??м халы? булара? билд?ле ????тт?н тыш социаль организм?а мистик то?роло?
- Индивидуумдар, ????ренд?ге ма?сатты тормош?а ашырып, милл?т ?с?н ген? й?ш?й, тиг?н ?анун
- Был милл?т баш?алар ара?ында ??т?нл?кл? й?ки ??т?нл?кл? булыр?а тейеш, тиг?н доктрина.
Проблема милл?тселекте? хис-той?о?а ??м эмоциялар?а ниге?л?нг?н булыуы мен?н д? т?р?н?й?[20]. Бер ?к термин?а ??м лозунгылар?а т?рл? кешел?р тарафынан ?алын?ан м???н? ?ай?ы бер ва?ыт ?апма-?аршы булыуы м?мкин. М???л?н, ?Р?с?й уры?тар ?с?н? тиг?н лозунгты бер????р этник уры?тар?ы? айырым хо?у?тар?а д???? ите?е тип ?ара?а, икенсел?р д??л?т халы??а хе?м?т итерг? тейеш, тиг?н талап тип уйлай. Миллер Алексей Ильич хатта уры?тар тиг?н ??? ??т?и этник (примордиаль) м???н?л? л?, шулай у? м???ни категориялар аша ??м урта? я?мышта ?атнашыу[17] м???н??енд? л? ?абул ителе?е ихтимал, тип билд?л?й.
Ошо?а б?йле ?ай?ы бер Р?с?й тикшерене?сел?ре, ?милл?тселек? ???ен бары тик этномилл?тселекте билд?л?? ?с?н ген? ?улланыр?а к?р?к, тип ны?ыша. Баш?алар, был а?ым ?илми м?хитте? й?м?и?т мен?н аралашыу м?мкинлеген ябаса?, тип бара. ?с?нс?л?р ниге? ?????р?е? м???ни билд?л?м??ен идеологик нейтралл?штере??е т??дим ит?[21].
Милл?т
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Милл?тселек милл?тте ысынбарлы?, ?мм? шул у? ва?ытта милл?тте а?лат?ан м???н?не л? бир?, тип ?арай[13]. Милл?т идея?ы быуындан-быуын?а тапшырылып килг?н тарих той?о?она, и?т?лект?рг? ??м традициялар?а ниге?л?н?. Уны? й?ш??е, ????тт?, борон?о этносты? дауамы итеп й?ки уны? барлы??а киле?ене? айырым тарихи м?лд?рен? б?йл?п ?арала. Ысынбарлы?та милл?т — айырым территория?а тарихи б?йл?нг?н, ??ен м???ни ??м с?й?си таны?ан ??а?лы кешел?р берлеге[22]. Бер я?тан, был берлек хыялда ?ына: уны? ??р а?за?ы уны? образын й?р?т?, уны? сиген к??аллай, ??енд? ту?анлы? хист?рен тоя ??м уны? ю?ары власына инана. Кеше ??ене? тормошон бер ва?ыта ла к?рм?г?н ??м к?рм?й?с?к[9]. Ватандаштарыны? тормошона параллель бар?ан урта? юл эрг??енд?ге траектория ке?ек ?абул ит?. Шул у? ва?ытта милл?тте т?шкил ите?се кешел?р берл?шк?н, ????рен урта? эшм?к?рлекк? ба?ышла?ан ??м бер х?к?м?т ?улы а?тында булыр?а, был х?к?м?тт? улар?ы? в?килд?ре ултырыуын тел?й[23].
Икенсе я?тан, к?пселек милл?тт?р?е? тамыр?ары ??т?нл?кл? этнос тир??енд? ны?ына. Милл?тте? к?пселек а?залары урта? тормош р??ешен урта?лаша ??м ????тт?ге таныл?ан ландшафты бул?ан территорияла берг?л?п й?ш?? б?йлелеген? мохтаж. Шул у? ва?ытта берг? й?ш?? бер ни тиклем ва?ыттан ?у? тыш?ы о?шашлы??а[24] ??м тыш?ы ?и?ф?т, ??р?ф-????тт?р ??м тарихи и?т?лект?р?е? о?шашлы?ы ????мт??енд? урта? генеалогик сы?ыш?а ышан?ан этник т?рк?м формалашыу?а килтер?[25]. Был берлек милли тел?кт?шлек булдырыр?а яр?ам ит?. ?мм? милли у?а? этник ??а?дан тамырынан айырыла, с?нки й?м?и?тте? д??л?тк? ?арата ?? м?нф???тт?рен а?лау процесында, ? этник ??а? бер этник берлекте? баш?алары мен?н ??-ара м?н?с?б?те барышында[26] барлы??а кил?. Этник т?рк?мд?р аны? территория?а бер нисек т? б?йл?нм?г?н ке?ек, милл?тт?р?е? д? урта? генеалогия тура?ында?ы миф?а ниге?л?нм??е м?мкин.
Милли д??л?т
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
Милли д??л?т (д??л?т-милл?т) — социаль ойошма, с?й?си хакими?т ??м м???ни о?шашлы? ??терелг?н территориаль бер?мек. Был ??т?и талап?а тап килг?н илд?р ни бары 10 процент ?ына, ?мм? х??ерге к?пселек д??л?тт?р уны? к?п кен? элементтарына эй?[27].
Х??ерге д??л?тт?р ???кл?штерелг?н, дифференциялан?ан ??м автономиялы структуралар яр?амында бик к?п ?алалар ??м к?рше т?б?кт?р мен?н идара ит?. Улар мотла? ?т?лерг? тейешле ?а?и??л?р булдырыу[25] ??м ?? территория?ында к?с ?улланыу[20] монополия?ына эй?. Шулай итеп улар ????рене? турана-тура идара ите?ен ошо территорияла?ы барлы? халы??а тарата ??м кешел?р?е? тормошон и?тисади ??еш й?ки оборона ?с?н билд?ле й?н?лешт? ойошторор?а ынтыла. Т?пк?лд? интеграциялар?а тырышма?ан, халы?ты? к?нд?лек эшм?к?рлеген к???теп торор?а тырышма?ан[13] ?ала-д??л?тт?р??н ??м империялар?ан улар шул я?ы мен?н айырыла. Бынан тыш, милли д??л?т халы?тар?ы? ?? ихтыяры мен?н интеграцияланыуына ынтыла ??м я?ы территориялар?ы ба?ып алып, улар?ы буй?ондороу ??м колония?а ?йл?ндере? ма?сатын ал?а ?уй?ан империянан[26] шул я?ы мен?н айырыла Милли д??л?т уны? граждандары мен?н к??аллана, ?мм? эске ??м тыш?ы аренала уны ????тт? бер ген? д??л?т лидеры к?р??т?.
Шарль де Голль француздар?ы? д??л?т башлы?ы ?Франция тура?ында нинд?й?ер идеяны? (франц. une certaine idée de la France) к????л?ндерерг? тейеш, тип ра?ла?ан.
?Милл?т? ??м ?милли д??л?т? тиг?н а?латмалар?ы? о?шашлы?ына ?арама?тан, милл?тселек улар?ы бер ни тиклем айыра. ?Милл?т?, ?д??л?т? ??м ?й?м?и?т? билд?л?м?л?ре т?рл? ким?лг? ?арай: м???ни, с?й?си ??м социаль[27]. М???л?н, армия д??л?тте т?гел, халы?ты я?лай, тип ?абул ителг?н.
Геос?й?с?т
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]?Об общественном договоре? трактатында (1762 г.) Жан-Жак Руссо, д??л?тте? д??м?ле ?ер??р халы?ты туй?ырырлы? булыр?а тейеш?, тип я?а. ?у??ара? был фекер, д??л?тте? сикт?ре милл?т ихтыяжын ??н???тл?ндерерлек матди ресурстар мен?н билд?л?нерг? тейеш, тиг?нг?с? ??еш?. Ратцель Фридрих, ?г?р д??л?тт?р ??м?й ик?н, улар ?л?, тип к??аллай. Быны? мен?н ул Африкала дауам итк?н Европа держава?ыны? колониаль экспансия?ын ?ы?ы? ??т?н? ала. Маккиндер Хэлфорд Джон да шундай у? фекер?? була.
1899 йылда географ Челлен Рудольф ?улланылыш?а геос?й?с?т тиг?н атаманы индер?, уны артабан Хаусхофер Карл ??тер?. Геос?й?с?т д??л?тте? с?й?с?тен хуплау ??м й?н?леш ?с?н географик белемде фай?аланыу?ы ?йр?не?се дисциплина[22]. Геос?й?с?т к?бер?ген колониализм ??м нацизм агрессия?ын легитимлаштырыу?а хе?м?т итк?с, ?у?ыштан ?у? был теория ю??а дискредитациялана.
Тарих
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
Милл?тселек я?ы ва?ыт продукты булып тора[28]. Тарих дауамында кешел?р тыу?ан ерен? б?йл?неш тойоп, урында?ы власты хуплай. ?мм? к?пселек с?й?си ??м м???ни к?ренешт?р я?ы ва?ыт?а тиклем милли т?гел, ? универсаль характер?а эй? була.
?Милл?тселек? терминын беренсе тап?ыр ?улланылыш?а XIX быуатта философ Гердер ??м аббат Баррюэль индер?. Уны? ирт? са?ылышы булып Англияла?ы Данлы революция тора. Милл?тселек к?т?релеше либерализм барлы??а киле? мен?н тап кил? ??м о?айлы осор дауамында ике идеология берг? ??еш?. Милл?тселекте? са?ыу са?ылышы булып Я?ы Донъя (Новый Свет) элита?ыны? испан колониализмына ?аршы к?р?ше тора[9]. ?мм? и? к?сл? са?ылышы булып Америкала?ы ??м Францияла?ы революциялар и??пл?н?. 1815 йылда милл?тселек донъяла алдын?ы идеологиялар?ы? бере?е була. Ул й?м?и?тте капиталистик и?тисад?а к?сере? осоронда туплар?а ??л?тле булып сы?а ??м милли д??л?тт?р?е? ????мт?лелеген к?т?ре?г? ??м улар?ы? и?тисад ?е??тен ??е?г? килтер?[22].

?г?р XVIII быуат ?у?ында?ы милл?тселек Францияла ??м А?Ш-та гражданлы? бул?а, ???к ??м к?нсы?ыш Европаны? к?пселек илд?ренд? ул француз оккупация?ына реакция булара? барлы??а кил? ??м башта этник характер?а эй? була. М???л?н, Германия берл?шм??е ??м Эльзас-Лотарингия аннексия?ы пангерманизм й?н?лешенд? тормош?а ашырыла. XIX быуатты? икенсе ярты?ында милл?тселек Австро-Венгрияны?, Р?с?й империя?ыны? ??м ?осман империя?ыны? б?т?нл?г?н ?а?шата башлай ??м улар Беренсе донъя ?у?ышынан ?у? б?т?нл?й тар?ала. XX быуат башында ул Азияла ??м Африкала с?ск? атып, француз ??м британ империализмына ?аршы к?р?ште? ки?кенл?ше?ен? килтер?, ????мт?л? колониаль система тар?ала.
Беренсе донъя ?у?ышы тамамлан?андан ?у? килеше???р?? Вильсон Томас Вудроны? Европаны моноэтник милли д??л?тт?рг? б?ле? планы ????мт?ле булып тора ??м уны тормош?а ашырыу ?с?н Милл?тт?р Лига?ы ойошторола. Шул у? ва?ытта ?у?ыш либерализмды? ниге?е булып тор?ан гуманизм?а ышанысты ?а?шата ??м был баш?а фактор?ар мен?н берлект? фашизмды ??м нацизмды барлы??а килтер?. Икенсе донъя ?у?ышында Германияны? е?еле?ен?н ?у? ки?кен милл?тселек ??м у?а б?йле белемде? барлы? формалары дискредитациялана.
?у?ыштан ?у? К?нбайыш Европала Европа берлеген? интеграцияланыу процестарына б?йле милл?тселек ???емлеге к?мей. К?пселек илд?р?? раса ??м этник дискриминация сикл????ре б?т?р?л?. Шулай ?а, посткоммунистик К?нсы?ыш Европала гражданлы? милл?т булдырыу фонында ки?кен этник низа?тар ??м этник та?артыу?ар[13] булып тора.
Х??ерге донъяла милл?тселек халы?-ара аренала актив роль уйнауын дауам ит? ??м т?рл?с? са?ылыш ала. Ки?кен милл?тселек р?сми р??ешт? ??йепл?н? ??м ?ануни?т мен?н сикл?н?. Шул у? ва?ытта милли д??л?т тура?ында?ы к??аллау?ар либераль-демократик илд?р??[4][28] халы? менталитетыны? ниге?енд? ята.
?Этник милл?тселек ??м сепаратизм и?тисади илд?р??ге ке?ек ?к ярлы илд?р?? л? барлы??а кил?. Федератив демократиялар?а ла, ?аты авторитар идаралы?ты ла. … Дини о?шашлы? ??м милл?тселек ара?ында ышаныслы корреляция ю?, — сепаратизм католик, ислам, протестант ?.б. динд? л? булыуы м?мкин. Шулай у? тарихи ??еште? айырым алгоритмдарына б?йл?неш т? ю??"[29] .
Милл?тселекте ?йр?не?г? ?араштар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Милл?тселекте тикшере??? ?с алдын?ы м?кт?пте айыралар: примордиализм, модернизм, этосимволизм.
Примордиализм милл?т ??м милл?тселек прототиптары ??р са? й?ш?г?н ??м бер этник й?м?и?тк? ?араусы кешел?р ?с?н улар?ы? т?ртибен билд?л??се нинд?й?ер м???ни ??енс?лек хас, тип ра?лай[30]. Примордиализмды? ма?саты булып ысын этник ниге??е э?л?? тора. Х??ерге ва?ытта был м?кт?п я?лылар б?т?нл?й ?алма?ан. Тикшерене???р к?р??те?енс?, ысынлап борон?о бул?ан традициялар ю?, ? м???ни нормалар ??м ?имм?тт?р улар?ы булдырыусы социаль институттар ?а?ланыуы ар?а?ында ны?лы й?ш?й[13].
Модернизм к??леген?н ?ара?анда, милл?т ??м милл?тселек индустриаль эра та?ында барлы??а килеп, д??л?тт?р?е? к?с?йе?е ??м капитализм ??ешен? б?йле тарихи к?ренеш[3]. Был теория?а ярашлы, д??л?тте? халы? мен?н туранан-тура идара ите?е к?с?йг?н ?айын, м???ни?т ??м к?нд?лек тормош й?ш?г?н илд?н ны?ыра? б?йлер?к була бара. Аралашыу технологиялары ??м и?тисад ба?арыны? ??еше бы?аса аралашма?ан кешел?р ара?ында б?йл?нешт?р булдырыу?а яр?ам ит?. ????мт?л? ??р илд? тормош бер т?рл?г? ?йл?н? бара, ? илд?р ара?ында айырмалы?тар барлы??а кил?. Был й?н?леш я?лылар этник сы?ыш милл?тселек барлы??а киле???, ? м???ни?т — милл?т формалашыу?ы? ?у??ы стадия?ында роль уйнауын ин?ар итм?й, ?мм? милл?тселекте? этник сы?ыш мен?н б?йл?нешен тап киле? тип ?арай.
Этносимволизм (перенниализм) милл?тселекте? тамырында, и?тисад мен?н бер р?тт?н, этник сы?ыш ята, тиг?н ?арашты я?лай. ?мм? этносимволистар милл?тте т?би?и берл?шм? тип ?анамай ??м уны? ниге?енд? са?ыштырмаса борон?о тарих ??м милли ??а? ята[4] тип к??аллай. Был теория?а ярашлы, индустриаль д??ерг? тиклем урта? м???ни?т элементтары, тарихи х?тере, ата-олатай?ар тура?ында мифтары бул?ан ??м билд?ле бер тел?кт?шлекк? эй? халы?ты берл?штере?се бик к?п этник т?рк?мд?р барлы??а килг?н. Был этник территориялар?ы? сикт?ре аны? билд?л?нм?й. ?г?р ?? мифтар, символдар, и?т?лект?р ??м ?имм?тт?р яйлап ??г?рг?н м???ни?т ??м тормош элементтары мен?н к?с??, этник берл?шм?л?р о?а? й?ш?й. Был берл?шм?л?р?е? ?ай?ы бер??ре м???ни-этник интеграция ??м стандартлашыу?ы? я?ы ким?лен? сы?ып, билд?ле бер тарихи территория?а б?йл?н? ??м ????рене? ?анундарын ??м ??р?ф-????тт?рен барлы??а килтер?, й??ни милл?тк? ??ерел?. XVIII быуат ?у?ында милл?тселек идеология?ы барлы??а киле?е милл?тт?р?е? сифатын ??м улар?ы? форма?ын ?ыр?а ??г?рт?. Р?с?й ?алимы Миллер Алексей Ильич фекеренс?, ?у??ы ти?т? йылдар?а милл?тселекте теоретик я?тан ?йр?не? теге й?ки был д?р?ж?л? Карл Дойчты? хе?м?тт?рен? ниге?л?н?[31].
Милл?тселек ??м м???ни?т
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]XVIII быуат ?у?ында д??л?тте национализациялау м??арифты ??м й?м?и?т тормошон национализациялау мен?н й?н?ш бара[28]. Ша?ир?ар ??м ?алимдар ту?ан телде реформалаштырыу?а тотоноп, уны ???би ким?лг? к?т?р?. Улар?ы? тарих ?лк??енд?ге хе?м?тт?ре милли д??л?тселекк? ?арата с?й?си талаптарына ниге? булды. Милли д??л?тт?р?? я?ы йолалар: фестивалд?р, байрамдар, флагтар, музыка, поэзия, патриотик телм?р??р барлы??а кил?. ?у?ынан ?ки?тт?р??, архитектура стиленд?, муниципаль закондар?а ?.б. милли элементтар к?рен? башлай. Динде? с?й?си роле яйлап ю??а сы?ып, д??л?т телен беле? м??им ???ми?тк? эй? була башлай. ?у??ы?ы аралашыу технологияларыны? ??м бер??м ба?ар?ы? сикт?ре ки??йе?е мен?н ?ы?ы??ын?ан капитализмды? ??ешен? б?йле[9]. Индустриализм?а тиклемге осор?а й?м?и?т вертикаль ?атламдар?а б?лен?, я?ы ва?ытта д??л?тт?р?е? с?й?с?те ошо б?ленеште б?т?р?рг? яр?ам итерг? тырыша. Милл?тселек ар?а?ында ю?ары м???ни?т й?м?и?тте тотошлай ялмай, уны билд?л?й ??м с?й?си яр?ам ала[3]. Милл?тселек кешене дин, й?ш?? урыны, ырыуы ?.б. мен?н т?гел, ? милли м???ни?т ??м тел мен?н идентификациялар?а ынтыл?анлы?тан, м??ариф[3] м??им роль уйнай. Д?й?м формаль белем бире? система?ы халы?ты грамота?а ?ына ?йр?теп ?алмай, ? милли д??л?тте? ?? граждандары мен?н туранан-тура аралашыу м?мкинлеген бир?. Шулай у? м??ариф система?ы этник к?пселекте? ?имм?тт?рен, м???ни?тен, тарихын ??м телен я?лау?а яр?ам ит?[32]. Милл?тселек ??ен милл?т мен?н ти? к?ре? той?о?он т?рби?л?? ?с?н тарихты у?ытыу?а ??м уны а?латыу?а айырым и?тибар б?л?. К?пселек ?алимдар, бындай и?тибар идеологик характер?а эй? ??м ??ене? талаптары ?с?н мифологик ниге? булдырыу ма?сатында тормош?а ашырыла[7] ти. Ренан Жозеф Эрнест ?йте?енс?, ?онотоу, д?р???р?ге, тарихи я?ылышлы? милл?тте булдырыу?ы? и? т?п фактор?арыны? бере?е, шу?а к?р? тарихи тикшерене???р?е? ??еше бик йыш милл?тселек ?с?н х??еф тыу?ыра?[33]. Донъяны? к?пселек илд?ренд? милл?тселек х??ерге й?м?и?т структура?ыны? бер ?л?ш? булып тора. Халы? уны ????ти к?ренеш тип ?абул ит? ??м хатта милли риторика?а, ?г?р ул й?м?и?т т?ртибен? янама?а й?ки нинд?й?ер объектив к?рс?к мен?н б?йле булма?а[4], и?тибар ?а бирм?й. Кешел?р?? милл?тте ту?тау?ы? булдырып тороу?ы т?ьмин итк?н (?ябай милл?тселек?) идеология ????тт?ре барлы??а килг?н[20].
Т?н?ит
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Милл?тселекте? ки?кен формалары бик ?ур ?азаптар ??м емергес ????мт?л?рг?, шул и??пт?н геноцид?а ??м этник та?артыу?ар?а килтере?е м?мкин[4]. Милл?тселекте? т?п й?н?леше л? т?н?ит предметы булып тора. ?ай?ы бер ?алимдар милл?тте? ??м милл?тселекте? д?й?м теория?ы м?мкин ген? т?гел, уны? булыуы ла к?р?к т?гел, уны? урынына т?п и?тибар?ы ??т?м? аспекттар?а й?н?лте? зарур, тиг?н фекер я?лы[34]. ?Милл?тселек? ??м ?милл?т? терминына билд?л?м? бире?е ауыр, с?нки был концепциялар х??ерге с?й?с?т мен?н ты?ы? ?релг?н ??м нинд?й ген? билд?л?м? булма?ын, ул бер талапты легитим, икенсе?ен легитим т?гел тип таныуы ихтимал[13]. Милл?тселек а?латма?ына теоретиктар тарафынан бирелг?н аны??ы?лы? ??м ки?лек был т?рк?м лояллегене? теге й?ки был аны? й?км?тке?е форма?ын анализла?анда субъектив иреклекк? ниге? булып тора[19].
?алимдар?ы? бер ни тиклеме милл?тселекк? ?аршы ??м улар уны х??ефле, демократия мен?н яраша алмай, м???ни-й?м?и?т айырмалы?тарына, хатта ?у?ыштар?а килтере? ихтималлы?ына килтер?, тип ра?лай. Улар, ?г?р ?ине? милл?те? ?хла?лылы?ты? и? ю?ары ба??ысында тора ик?н, баш?алар?ы? позиция?ы т?б?н, тип к??аллай. Антимилл?тселекте? х??ерге теория?ына ярашлы, Э. Балибар?ы? хе?м?тт?ренд? тел??? нинд?й милл?тселекте? юлдашы булып расизм тора. Милл?тселекте? дошмандары уны х??ерге халы?-ара низа?тар?ы? к?пселегене? ниге?енд? ята, тип и??пл?й. Лев Николаевич Толстой ?у?ыштар?ы? с?б?бе — ??? хал?ы?а айырым я?шылы?тар тел???[35] тип я?а.
Милли д??л?тт? б?т?н н?м? м???ни берлекте ны?ытыу?а й?н?лтел?. Был ирек?е???н ш?хесте? ??ен индетификациялау хо?у?ын х??еф а?тына ?уя. Милл?тт? а?залы? ирекле бул?а ла, ниге???ге милли ?имм?тт?р мен?н риза булмаусылар хо?у?и дискриминация?а эл?г? й?ки ксенофобия ?орбандары була. Шулай у? милли бер??млекте бо?оу?ан ?асып, демократик д??л?т сит ил кешел?рен? й?ки милли а?сылы??а ?ына т?гел, тотош милл?тк? ?арата к?с ?улланыу?а барып ете?е м?мкин. Был инде авторитаризмды а?лата. Шу?а к?р? м???ни либерализм я?лылар с?й?си система а?сылы?ты к?пселек диктатура?ынан я?лар?а тейеш, тип бара. Был осра?та гражданлы? ?имм?тт?ре ??м гражданлы? й?м?и?т институттары ны?ын?ан милл?т гарант булып тора ала[26].
Коммунитаризм я?лы б??зел?р, гражданлы? ??м либераль милл?тселек гражданлы? й?м?и?те структура?ына зыян килтер?, тей. С?нки этник берл?шм?л?р?е? сикт?рен танымай. Улар?а эске этник сикт?р?е таныу теге й?ки был этник т?рк?мг? ине?г? килтер?с?к ??м бы?а юл ?уйма? ?с?н д??л?т ??р кешег? берл?шм?л?р??ге а?залы? азатлы?ын гарантиялар?а тейеш тип и??пл?г?н мультикультурализм с?й?с?те дошмандары ?аршы сы?а.
Тикшерене?сел?р билд?л??енс?, гражданлы? милл?тселеге ??ен? ??е милл?т бер??млеген т?ьмин ит? алмай, с?нки к?бер?ген а??а ниге?л?нг?н ??м гражданлы? милл?тселекте? т?п категориялары (гражданлы?, с?й?си хо?у?тар ?.б.) кеше ?с?н ?тыш?ы? булып тора. Шу?а к?р? ??м?лд? милл?тселек ??р са? хислер?к бул?ан ??м ?эске? категориялар (дин, ??р?ф-????тт?р ?.б.) мен?н эш итк?н м???ни элемент?а эй?. Гражданлы? милл?тселеге шулай у? милли у?лелекк? асы? айырмалы? ?ы?аттарын индерерг? ??л?тле т?гел. Уны? милли ??енс?лекте формалаштырыу?а индерг?н ?л?ш? бер ни тиклем территориаль б?йлелелкк? таяна, ?мм? демократияны? таралыуы Европа д??л?тт?ре ара?ында баш?а айырмалы?тар?ы тиге?л??г? килтер?е[32].
Этник ??м гражданлы? милл?тселек я?лылар ара?ында ки?кен ?апма-?аршылы?тар булып тора. Милл?тсел?р гражданлы? милл?тселек ?милл?т? атама?ына д?р?? булма?ан а?латма бир? ??м уны интернационализмды? бер форма?ы тип и??пл?? я?лы, тип ра?лай. Улар милл?ттте? ?? эсен? т?рл? милл?т в?килд?рен индер? алыуын ин?ар итеп, ?ай?ы бер ва?ытта а?аба булма?ан ассимиляция?а ти? бирелг?н милл?тт?р ?с?н ташлама я?ар?а ??ер??р.
Примордиаль этник милл?тселекте т?н?итл??сел?р, нинд?й?ер этнос?а ?арау — ?ситт?р?е?? айырмалы?тарын к?р??теп, ???е?декел?р??е я?ынайт?ан коллектив идентификация той?о?он са?ылдырыу?ы? и? е?ел ысулы, тип билд?л?й. Бында ???е?декел?р? ?с?н ним? урта? булып тороуы биг?к асы? т?гел. Атап ?йтк?нд?, ассимиляция процестары т?рк?мд?? этник сы?ышы эволюция?а ??л?тле ик?нен к?р??т?. С?й?си ??м м???ни нормалар ти? ?абул ител?. Иммигранттар?ы? тыш?ы айырмалы?тары а?аба халы?ты? нормаларына тура килм?й, ?мм? улар?ы? вари?тарында был айырмалы?тар ?атнаш никахтар ????мт??енд? ю??а сы?а бара. Бы?а ярашлы, ?ысын? милл?тселек теориялары ниге??е?. Шул у? ва?ытта этник милл?тселек ?ситт?р?е?? милл?тк? ?ушылыу процесын тот?арлай, с?нки ??ене? й?ки ата-бабаларыны? генын ??г?рт? алмай. Шул с?б?пле к?пселек социологтар, этник ?имм?тт?р ш?хси тормош ?лк??е сикт?рен? сы?ыр?а тейеш т?гел,[32] тип и??пл?й.
?ул х?р?к?тт?р милл?тселекте социал-демократия?а дошман бул?ан ??м консерватив-авторитар режимды я?ла?ан у? идеология тип ?арай. ?мм? икенсе ?араш та бар, у?а ярашлы, бары тик урта? я?мыш ??м милли о?шашлы? ар?а?ында бер-бере?ен? ышаныс мен?н б?йл?нг?н берл?шм? ген? социаль ???еллекк? ??м демократия?а ?лг?ш? ала[5].
Марксизм к??леген?н, синыф айырмалы?тарын б?т?р??г? яр?ам итк?н айырым осра?тар?ан тыш, милл?тселек ?пролетариат ?с?н ?ап?ан? булып тора. Марксистар б?т?н донъя буйынса универсаль эшсе а?ын таратыу ??м капитализмды? ?олауы милл?тселекте ниге?ен?н м?хр?м ит?с?к, тип к??аллай. ?мм?, т?? сиратта эшсе синыф с?й?си хакимлы? яулап, б?т?н ил буйынса ?милл?т булара? билд?л?нерг?? тейеш[36]. Космополитизм кешел?р?е, т?? сиратта, раса, дин, м???ни?т ?.б. сикт?р?е ?ан?а ?у?ма?ан д?й?м кешелек м?сь?л?л?ре борсор?а тейеш, тип ра?лай. Космополиттар милли с?й?с?тт?н ки?ер?к бул?ан м?сь?л?л?р ?? барлы?ын к?р??т? ??м улар бары тик трансмилли ким?лд? ген? х?л ител? ал?анына к?р??т?[37]. ?а?и?? булара?, космополиттар именлек ??м т?ртип т?ьмин ите? проблемаларына тейешле и?тибар бирм?й ??м уны х?л ителг?н тип уйлай. Шул у? ва?ытта ??м?лд? именлек милли д??л?тт?р?е? к?с структуралары яр?амында булдырыла[38]. Космополиттар бик йыш милл?тселекте? уртасыл формаларында шовинистик ?е??т ??м уны? кил?с?кт? нацизм?а ??ереле? х??ефен к?р?. Бындай ра?лау?ар?а комментарий биреп, М. Уолцер, ?XX быуатта?ы ен?й?тт?р а??ын патриоттар ??м а??ын космополиттар тарафынан баш?арыла. ?г?р фашизм был бо?о?ло?то? беренсе?е булып тор?а, Ленин ??м Мао версияларында?ы коммунизм — уны? икенсе?е?[39], тип белдер?. Индивидуализм я?лылар, й?м?и?тте? ниге? элементы булып ?аил? л?, берл?шм? л?, милл?т й?ки нинд?й ?? бул?а баш?а айырым коллектив т?гел, ? кеше тора, тип ра?лай. Бары тик индивидуумдар ?ына хо?у??а эй?, ? коллектив хо?у?тар ошо кешел?р?е? нинд?й?ер коллективта а?за булып тороуы э?емт??е булара? барлы??а кил?. Атап ?йтк?нд?, коллектив хо?у?тар барлы? кешел?р ?с?н д? бер тиге? ??м айырым т?рк?мд?рг? ??т?нл?к бир?.
?Милл?тселек христиан сирк??е тарафынан, м?рт?тлек булара?, ??йепл?нерг? тейеш? (Н. А. Бердяев).
Р?с?й?? милл?тселек
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Уры? милл?тселеге

Милл?тселек Р?с?й?? XVIII быуатты? икенсе ярты?ында ю?ары даир?л?р?е? К?нбайыш Европа философия?ы ??м с?й?си фекер а?ымдарына ?ы?ы??ыныуы барлы??а киле? ????мт??енд? тыуа. Башта милл?т атама?ы а?тында билд?л?нг?н т?ртип сикт?ренд? м???ни ??м интеллектуаль элита (к?п осра?та дворянлы?) а?лашыла. Милл?тселекк? примордиализм рухында а?латма бирел?, был и?? Р?с?й тарихына, уны? м???ни?тен? ?ы?ы??ыныу уята. Рус теленд? милл?тселекк? б?йле билд?л?м?л?р?е? аны? эквиваленты булма?анлы?тан, о?а? ва?ыт француз терминдары ?улланыла, т?ржем?л?р ?? эшл?п ?арала. М???л?н, Вяземский Пётр Андреевич уны франц. nationalité ?халы?санлы??[40] тип т?ржем? ит?.
Феофан Прокоповичта ??м Петр эпоха?ында?ы р?сми документтар?а[41], ?милл?т? ???е осрау?а ?арама?тан, ?милл?тселек? терминын ?уллана башла?ан беренсе р?с?йле 1844 йылда ??ене? к?нд?легенд?: ?…к?нбайыш-либераль баштар милл?тселекте х?к?м?тте? тер?ге, ти?[42] тип я?ып ?алдыр?ан Герцен Александр Иванович[43] була.
Петр I идара итк?н осор?а Р?с?й?е? ?а?аныштары донъяла ?о?ланыу тыу?ыра, батшаны? ар?а?аштары ла европалылар?а ти? итеп ?арай. ?мм? XVIII быуат а?а?ына К?нбайыш мен?н м?н?с?б?тт?р тир?л?й а?лашмаусылы?тар тыуа. ?? иленд?, сит илд?р мен?н са?ыштыр?анда, ти?лек, азатлы? ??м ш?хеск? ихтирам дефициты уры? ил??й?р??ренд? оялыу той?о?о тыу?ыра[44].
Милли ?орурлы??а бындай ба?ым бер-бере?ен? ?аршы тороусы ике т?рк?м барлы??а килтер?: к?нбайыш?а й?? бороусылар Р?с?й К?нбайыш Европа ??м А?Ш бар?ан юлды ?айлап, прогрессив ??м либераль к?ст?р артынан барыр?а тейеш тип и??пл???, славянофилдар К?нбайышта лидер итеп к?рерг?, у?а о?шар?а тел?м?й. Улар Р?с?й?е? географик урынлашыуы, авторитар ??м православие ?тк?нен? б?йле, ??ене? айырым юлы барлы?ына ышана.

Самодержавияны б?т?р??г? са?ыр?ан 1825 йыл?ы декабристар ихтилалы ю?ары даир?л?р?е тетр?ндер? ??м к?пселек к?нбайыш ?имм?тт?р?? Р?с?йг? туранан-тура х??еф к?р? башлай, 1830 йыл?ы Польша ихтилалы ??м Европала?ы ва?и?алар быны ны?ыра? ра?лай. Был к?нбайыш я?лылар?ы ??м славянофилдар?ы та?ы ла ны?ыра? бер-бере?ен? ?аршы ?уя. 1833 йылда граф Уваров ?Р?с?й?е? башлан?ысында Православие тора?[40] тиг?н тезис т??дим ит?.
Р?с?й империя бул?анлы?тан, власть а?сылы?ты? милл?тселеген? дошмандарса ?арай ??м рус этномилл?тселеген? таяныр?а ла ?ур?а. Шул у? ва?ытта ул баш?а д??л?тт?р??ге а?сылы?ты? милл?тселеген ??ене? тыш?ы с?й?си м?нф???тт?ренд? фай?аланыр?а тырыша. Шундай ?араштан сы?ып ул Автро-Венгрияла ??м ?осман империя?ында панславизмды хуплай. XX быуат башында Р?с?й абсолютизм б?т??г? табан бара, власть ?ара гру?сылар?ы? хе?м?тен? м?р?ж???т ит? ??м империя эсенд? милл?т-ара ы??ыштар тыу?ыра.
1917 йылда влас?а килг?н большевиктар рус милл?тсел?рене? х?р?к?тен ту?тата. Б?й?к держава милл?тселеге дошман идеология?ы тип р?сми р??ешт? белдерелеп, у?а ?аршы Интернационализм ?уйыла. Шул ар?ала, нинд?й ген? са?ылышта булыуына ?арама?тан, милл?тселекте совет режимы тарафынан ба?тырыла, тиг?н ?араш ки? тарала. ?ай?ы бер автор?ар, СССР-?а ?социалистик патернализм??а — б?ленерг? тейешле й?м?и?т продуктында?ы ?л?шк? хо?у? б?йле, ул кешел?р ??м д??л?т ара?ында?ы ?хла??а ??т?нл?к бирелг?н, тип ра?лай[45]. Милли д??л?тт?р??н айырмалы, СССР-?а граждандар?ан с?й?си ???емлек т?, этник о?шашлы? та талап ителм?й; улар д??л?тте? бирг?нен? риза булыр?а тейеш була[45].
Шул у? ва?ытта с?й?с?тте? ?ай?ы бер элементтары милли характер?а эй? була. М???л?н, уры?лаштырыу программа?ы XX быуатта батша осоронда башлана ??м совет власы тарафынан дауам ител?. Икенсе донъя ?у?ышы ва?ытында Сталин Иосиф Виссарионович миллилекк? ??м ил??й?рлекк? са?ыра, ?у?ыра? уры?тар?ы ?ет?кселек ите?се халы?? тип и?лан ит?. Был "?атлы? халы?"тар?а фобия таратыу ??м этник та?артыу?ар мен?н берг? алып барыла. Брежнев идара итк?н осор?а с?й?си милл?т элементын ?? эсен? ал?ан[46], хотя и не наделяла её национальным духом[47]. ?совет хал?ы? концепция?ы эшл?нел?.
Шу?а ?арама?тан, совет Р?с?йе бер ва?ытта ла милл?т т???? мен?н ма?сатлы р??ешт? ш???лл?нм?й. СССР-?а "милли с?й?с?т"те рус булма?ан халы?тар?ы? проблема?ын х?л ите?[26] тип а?лай?ар. Р?с?й Федерация?ы милли республика милли республика т?гел, ? рус хал?ы — айырым этниклы?ты[26] й?р?т??се тип и??пл?нм?й. К?нд?лек тормошта к?пселек ??ен д??л?тк? м?н?с?б?те буйынса ?ына билд?л?й, т?п параметр булып власть иерархия?ында?ы д?р?ж? тора[26]. 1991 йылда рустар?ы? к?пселеге (80 %) ??ене? тыу?ан иле тип тотош Советтар Союзын[48] атай. ??г?ртеп ?ороу а?а?ына тиклем еткерелм??? л?, ки? к?л?мле демократик реформалар?а юл аса, шул у? ва?ытта ?ай?ы бер сепаратизм ??е?г? юл аса.

Постсовет осоронда?ы илде? тар?алыуы, социалистик идеалдар?ы? ю??а сы?ыуы ??м и?тисади реформалар?ан к??ел ?айтыу к?пселек кешене милл?тселек идеяларына тап килг?н, шул и??пт?н ки?кен формалар?а сы?ыш я?а?ан партиялар ??м х?р?к?тт?рг? м?р?ж???т ите?г? эт?р?. XXI быуат башында милл?тселек популярлы? яулай бара, ?мм? этник ??м гражданлы? милл?тселеген? тартылыу ?аман да тоторо?ло т?гел.
Ки? тарал?ан ?араш буйынса, Р?с?й?е? империянан милли д??л?тк? к?се?е ?лег?с? тамамланма?ан[49], ??м был м?сь?л? буйынса б?х?ст?р дауам ит?. Традиционалистар д??л?тте ны?ытыу — власть вертикале идея?ын хупла?а, модернистар уны миллил?штере? ??м горизонталь й?м?и?т б?йл?нешт?рен ны?ытыу?ы к?с?йтерг? са?ыра[26].
Баш?ортостанда милл?тселек
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Б?г?н Баш?орт милли х?р?к?те атама?ын ал?ан баш?орттар?ы? 1917—1921 йылдар?а?ы автономия ?с?н х?р?к?те тарихты? бер осоронда ?милл?тселек? тип ба?аланып, уны? башында тороусылар?а ?милл?тсе? м???р? ба?ылып, улар 1937, 1938 йылдар?а репрессияланыу?а дусар ителе?г? ?арама?тан, милли х?р?к?тте? т?п талабы булып XVII—XX быуаттар?а Р?с?й х?к?м?тене? колониялаштырыу с?й?с?те ар?а?ында баш?орттар?ы? ю?алтыл?ан а?аба ер??рен кире алыу[50], Баш?ортостан милли?территориаль автономия?ын т????[51] ??м баш?а милли м?сь?л?л?р?е х?л ите? тор?ан. Халы?ты туплау, кил?с?кк? й?н?лешт?р билд?л?? й???тен?н баш?орт ?оролтай?ары м??им роль уйнай.
Тап баш?орттар?ы? милли х?р?к?те ????мт??енд? Р?с?й?? федератив д??л?тк?, федерализм?а ниге? ?алына.
И?к?рм?л?р
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- ↑ Доктрина б?леген ?ара
- ↑ Милл?тселек" билд?л?м??ене? а?латмалары б?леген ?ара.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Геллнер Э., 1991
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 Смит Э. Д., 2004
- ↑ 5,0 5,1 Коротеева В. Существуют ли общепризнанные истины о национализме? // Pro et Contra. 1997. Т. 2, № 3. [1] 2008 йыл 3 октябрь архивлан?ан.
- ↑ . ???р милл?т д??л?т булып тора, ?мм? барлы? милл?тт?р?е? бары тик бер ген? д??л?те бар? (Джузеппе Мадзини)
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Хобсбаум Э., 1998
- ↑ Bowden B. Nationalism and cosmopolitanism: irreconcilable differences or possible bedfellows? // National Identities. 2003. Vol. 5, No. 3. P. 235. DOI:10.1080/1460894031000163139 (инг.)
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Андерсон Б., 2001
- ↑ Соловьёв А. И. Политология: Политическая теория, политические технологии: Учебник для студентов вузов. — М.: Аспект Пресс, 2001. — 559 с.
- ↑ 11,0 11,1 Кон Х. Идея национализма // Ab Imperio: Теория и история национальностей и национализма в постсоветском пространстве. 2001. № 3. С.419.
Кон Г. Национализм: его смысл и история. Дайджест книги. [2] 2007 йыл 6 август архивлан?ан. - ↑ ?Мы создали Италию, теперь осталось создать итальянцев? (Массимо де Адзельо)
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 Calhoun C. Nationalism and ethnicity // Annu. Rev. Sociol. 1993. Vol. 19. P. 211. [3] (инг.)
- ↑ . М???л?н, С. А. Кузнецов м?х?ррирлегенд?ге Современный толковый словарь русского языка (СПб.: Норинт, 2001) китабы милл?тселекте ?милли ??т?нл?кт? ??м ??е?де? милл?те?де баш?алар?а ?аршы ?уйыу?ан килеп сы??ан идеология ??м с?й?с?т?, тип билд?л?й. Шу?а о?шаш билд?л?м? А. М. Прохоров м?х?ррирлегенд? н?шер ителг?н Большой энциклопедический словарь (М.: Большая российская энциклопедия, 2004.) ба?ма?ында ла бар [4], Новый словарь русского языка под ред. Т. Ф. Ефремовой (М.: Русский язык, 2000) и др.
- ↑ Значение слова Национализм орфографическое, лексическое прямое и переносное значения и толкования (понятие) слова из словаря Словарь Ожегова 2012 йыл 26 ноябрь архивлан?ан.
- ↑ Александр Грицанов Национализм 2009 йыл 28 июль архивлан?ан. // Новейший философский словарь / Сост. Грицанов А. А. — Мн.: Изд. В. М. Скакун, 1998.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 Миллер А. О дискурсивной природе национализмов // Pro et Contra : журнал. — 1997. — Т. 2. — № 4.
- ↑ YouTube — Медведев — русский националист, как и сам Путин
- ↑ 19,0 19,1 Shafer B. C. Nationalism: Myth and Reality. — N. Y.: Harcourt Brace, 1955. — P. 6. — ISBN 0-15-662355-2.
- ↑ 20,0 20,1 20,2 Биллиг М., 2005
- ↑ Зверева Г. Националистический дискурс и сетевая культура // Pro et Contra. 2005. Т. 9, № 2. [5](недоступная ссылка)
- ↑ 22,0 22,1 22,2 Penrose J. Nations, states and homelands: territory and territoriality in nationalist thought 2015 йыл 20 июнь архивлан?ан. (инг.) // Nations and Nationalism. 2002. Vol. 8, No. 3. P. 277. DOI:10.1111/1469-8219.00051
- ↑ Милль Дж. Ст., 2006
- ↑ Этнические группы и социальные границы: Социальная организация культурных различий: Сборник статей / Под ред. Ф. Барта; пер. с англ. М.: Новое издательство, 2006. — 200 с.
- ↑ 25,0 25,1 Вебер М. Хозяйство и общество / Пер. под ред. Л. Г. Ионина. — М.: Изд-во ГУ ВШЭ, 2007. ISBN 5-7598-0333-6
- ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 26,4 26,5 26,6 Паин Э., 2004
- ↑ 27,0 27,1 McCrone D., Kiely R. Nationalism and citizenship 2015 йыл 11 декабрь архивлан?ан. // Sociology. 2000. Vol. 34, No. 1. P. 19. DOI:10.1177/S0038038500000031 (инг.)
- ↑ 28,0 28,1 28,2 Britannica, 2007
- ↑ Барбашин М.Ю. Национализм как фактор и движущая сила в международных отношениях // Научная мысль Кавказа. — 2006. — № 1. — С. 11-12.
- ↑ Тишков В. А. Очерки теории и политики этничности в России. М.: Русский мир, 1997.
- ↑ Миллер А. Теоретические принципы изучения национализма 2009 йыл 18 март архивлан?ан.
- ↑ 32,0 32,1 32,2 Shulman S. Challenging the civic/ethnic and West/East dichotomies in the study of nationalism // Comparative Political Studies. 2002. Vol. 35, No. 2. P. 554. DOI:10.1177/0010414002035005003 (инг.)
- ↑ Ренан Ж. Э., 1882
- ↑ ?zkirimli U. Theories of Nationalism: A Critical Inroduction. London: Macmillan, 2000.
- ↑ Толстой Л. Патриотизм или мир? 2016 йыл 5 май архивлан?ан.
- ↑ Маркс К. и Энгельс Ф. Манифест коммунистической партии
- ↑ Нуссбаум М. Патриотизм и космополитизм // Логос. 2006. № 2
- ↑ Ignatieff M. Blood & Belonging: Journeys Into the New Nationalism. London: BBC Books, 1993.
- ↑ Уолцер М. Сферы привязанности // Логос. 2006. № 2
- ↑ 40,0 40,1 Миллер А. Триада графа Уварова. Лекция. 5 марта 2007 г 2009 йыл 24 сентябрь архивлан?ан.
- ↑ Результаты поиска слова ?нация? в основном корпусе//НКРЯ, данные на 05.03.2015.
- ↑ Сергей Сергеев. Нация в русской истории: Цена империи//?Москва?. — 2009. — Июнь.
- ↑ Результаты поиска слова ?национализм? в основном корпусе//НКРЯ, данные на 05.03.2015.
- ↑ Greenfeld L. The formation of the Russian national identity: the role of status insecurity and ressentiment // Comp. Stud. Soc. Hist. 1990. Vol 32, No. 3. P. 549.
- ↑ 45,0 45,1 Verdery K. What Was Socialism, and What Comes Next? Princeton: Princeton Univ. Press., 1996.
- ↑ Гражданственность или этничность?
- ↑ Кудрявцев И. Феномены политического национализма на примере Латвийской Республики [6]
- ↑ Русские: Энциклопедические очерки / Под. ред. Ю. В. Арутюняна и др. М., 1992. С. 415.
- ↑ Бызов Л. Г. Придут ли к власти радикальные русские националисты? // Вестник российской академии наук. 2005. Т. 75. № 7. С. 635—637
- ↑ Ишем?олов Н. У., ?олш?рипов М. М. Баш?орт милли х?р?к?те // Баш?орт энциклопедия?ы. — ?ф?: БР ДА?У ?Баш?орт энциклопедия?ы?, 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ Баш?орттар?ы? Р?с?й составында милли?м???ни автономия?ын я?лаусы М. ?. ?орбан??лиев ет?кселегенд?ге т?рк?м айырылып сы?а
???би?т
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Андерсон Б. Воображаемые сообщества. Размышления об истоках и распространении национализма. — М.: Канон-Пресс-Ц, 2001. — 320 с. — ISBN 5-93354-017-3.
- Андерсон Б., Бауэр О., Хрох М. и др. Нации и национализм. — М.: Праксис, 2002. — 416 с. — ISBN 5-901574-07-9.
- Балибар Э., Валлерстайн И. Раса, нация, класс. Двусмысленные идентичности. — М.: Логос-Альтера, Ессе Homo, 2003. — 272 с. — ISBN 5-8163-0058-X.
- Биллиг М. Нации и языки // Логос. — 2005. — В. 4 (49). — С. 60?86..
- Геллнер Э. Нации и национализм. — М.: Прогресс, 1991.
- Гринин Л. Е. Национализм и проблема национального суверенитета // История и математика: Процессы и модели / Под ред. С. Ю. Малкова, Л. Е. Гринина, А. В. Коротаева. С. 102—106. Москва: Книжный дом ?Либроком?.
- Гринфельд Л. Национализм: Пять путей к современности / Пер. с англ. Грингольц Т. и Вирозуба М. — М.: ПЕР СЭ, 2008. ISBN 978-5-9292-0164-6
- Зайцев А. УКРАИНСКИЙ ИНТЕГРАЛЬНЫЙ НАЦИОНАЛИЗМ В ПОИСКАХ ?ОСОБОГО ПУТИ? (1920—1930-е годы). Независимый филологический журнал. 2011. № 108.
- Ильясов Ф. Национальное сознание и поведение 2016 йыл 4 март архивлан?ан. // Страна и мир. Мюнхен. 1990. Ноябрь-декабрь. № 6 [60]. С.78-89.
- Ильясов Ф. Н. Национализм: цель или средство? 2016 йыл 4 март архивлан?ан. // Вестник Российской Академии Наук. 1997. Том.67. № 9. С. 808—814
- Кедури Э. Национализм / Пер. с англ. Новохатько А. — СПб.: Алетейя, 2010. ISBN 978-5-91419-400-7
- Кирчанов М. В. Конструируя нации, создавая Отечества (история европейских периферийных национализмов во второй половине XIX — первой половине ХХ века) / М. В. Кирчанов. — Saarbrücken: Lambert Academic Publishing, 2011. — 383 с. — ISBN 978-3-8433-2382-6.
- Кирчанов М. В. Нация, класс, протест: европейские периферийные национализмы во второй половине ХХ ? начале XXI века / М. В. Кирчанов. — Saarbrücken: Lambert Academic Publishing, 2011. — 507 с. — ISBN 978-3-8454-2790-4.
- Леонтьев К. Культурный идеал и племенная политика
- Леонтьев К. Национальная политика как орудие всемирной революции
- Леонтьев К. Плоды национальных движений на православном Востоке
- Малахов В. С. Национализм как политическая идеология: Учебное пособие. — М.: КДУ, 2005. — 320 с.
- Милль Дж. Ст. Гл. XVI // Рассуждения о представительном правлении. — М.: Социум, 2006. — 416 с. — ISBN 5-901901-57-6.
- Мифы и заблуждения в изучении империи и национализма(недоступная ссылка). М., 2010.
- Ноженко М. Национальные государства в Европе. — СПб.: Норма, 2007. — 344 с. — ISBN 978-5-87857-130-2.
- Оруэлл Дж. Заметки о национализме. 1945.
- Паин Э. Между империей и нацией. 2-е изд., доп. — М.: Новое изд-во, 2004. — 248 с. — ISBN 5-98379-012-9.
- Ренан Ж. Э. Что такое Нация?. — 1882.
- Ровдо В., Чернов В., Казакевич А. Идеология национализма // Мировые политические идеологии: классика и современность. — Минск: Тонпик, 2007. — ISBN 985-6730-84-8.
- Рузвельт Т. Новый национализм / Выступление в Осаватоми, Канзас. 2025-08-07. [7] 2009 йыл 1 август архивлан?ан. (инг.), [8]
- Смит Э. Д. Национализм и модернизм: Критический обзор современных теорий наций и национализма. — М.: Праксис, 2004. — 464 с. — ISBN 5-901574-39-7.
- Старовойтова Г. В. Национальное самоопределение: подходы и изучение случаев. — СПб., 1998.
- Тимофеев М. Ю. Нациосфера: Опыт анализа семиосферы наций. — Иваново: Иван. гос. ун-т, 2005. — 279 с. — ISBN 5-7807-0496-1.
- Уолцер М. О терпимости. — М.: Идея-Пресс, 2000. — ISBN 5-7333-0019-1.
- Хобсбаум Э. Нации и национализм после 1780 г. — СПб.: Алетейя, 1998. — 306 с.
- Nationalism // [Британская энциклопедия / Ed. Kohn H. — Chicago: Encyclop?dia Britannica, 2007.
- Эвола Ю. Два лика национализма // Традиция и Европа. — Тамбов, 2009. — С. 135-145. — ISBN 978-5-88934-426-1.
- М. И. Крупянко, Л. Г. Арешидзе Японский национализм (идеология и политика) — М.: Международные отношения, 2012, твердый переплет,408 с., ил., формат: 60x90/16, ISBN 978-5-7133-1416-3
?ылтанмалар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]![]() |
Национализм Викимилект? |
---|---|
![]() |
Национализм Викия?ылы?тар?а |
- Милл?тселек Open Directory Project (dmoz) ?ылтанмалар каталогында.
- Бромлей Ю. Человек в этнической (национальной) системе
- Гнатенко П. И. Национальная психология. Гл. 6. [9]
- Кагарлицкий Б. Ю. Марксизм и национальный вопрос
- Национализм как понятие // Лекция Михаила Соколова в проекте. ПостНаука (24.05.2012)
- Кон И. К проблеме национального характера
- Кон И. ?Психология предрассудка? — О социально-психологических корнях этнических предубеждений
- Ланцов С. А. Национализм 2009 йыл 31 май архивлан?ан. // Террор и террористы. Словарь. — СПб.: Изд-во СПбГУ, 2004.
- Миллер А. Империя и нация в воображении русского национализма. Взгляд историка. Лекция. 31 марта 2005 г. [10]
- Сотниченко А. А. Против течения: национализм в современном мире // Нева, № 2, СПб., 2009.
- Фридман Вл. Национализм и ксенофобия: социальные причины и психологическая основа явления