年纪尚轻的你,为何要选择一辆迈腾?
?алым |
?алым, й?ки ?алын (т?рк. qal?m. — ???м?-??? к?л?ш ?с?н т?л??)[1]; т???? ырыу ?с?н т?л?н? тор?ан, ?у?ыра? — к?л?ште? ата-?с??ен? й?ки ту?андарына йолом, т?л??; ?алым т?р? — к?л?ш ?с?н эшл??[2] Х??ерге ва?ытта XIX быуат эволюционистарыны? и?керг?н к??аллау?арына ярашлы, ?алым ?с?л?р н??елене? тар?алыуы ??м матрилокаль никахты? патрилокаль мен?н алмашыныуы осоронда барлы??а кил?. ?алым ?атынды — эшсе ?атын-?ы??ы ??м ире ырыуына алып китк?н м?лк?тте ю?алт?ан к?л?ш ырыуына компенсация була. Заманса к??аллау?ар буйынса, бирн? мен?н бер р?тт?н ?алым ике ырыу?ы? кил?с?к ?аил?не? д?й?м милкен формалаштырыу?а индерг?н ?л?ш? булып тора. К?п ??бил?л?р?? ??м донъя халы?тарында тарал?ан, х??ерге ва?ытта цивилизациялы илд?р?? ритуаллаштырыл?ан инсценировка р??ешенд? ген? ?а?лана. Коммунистик идеологтар ?алымды? ?ур к?л?мд?ге ?алымды? ярлы ир-егетт?рг? никах?а ине??е ?ыйынлаштырыуын к?р??теп, уны т?н?итл?й. Элек ?алым Урта Азия, ?а?а?стан, Себер ??м Кавказ халы?тарыны? ?ай?ы бер??ренд? бул?ан.
Р?с?й империя?ында ?алым
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Был йоланы? тамыр?ары борон?о ижтима?и к?нк?реш ??енс?лект?ренд? ята, ??м уны? теге й?ки был д??ер?? й?ш?? факты, славяндар?ан тыш, б?т? халы?тар ?с?н д? билд?л?не?е м?мкин. Баш?а никах?а ине? формалары теге й?ки был халы?та к?л?ш ?атып алыу?ы ?ы?ыры?лап сы?ар?анда, йолом тик символик бер йола?а ?ына ?айтып ?ала. М???л?н, рус туйында к?л?ш йоломо йола?ы беренсе д?р?ж?л?ге роль уйнай тиерлек (ст. Охримович в ?Этнографическом обозрении? 1891 г., № 4). К?нсы?ыш губерна?ында ?алыу, ?орау, ??т?л, аш-?ыу, ??т?л а?салары исеме а?тында ?а?и??л?р т?л?? йола?ы ла ?а?ланып ?ал?ан; ?мм? был а?салар, ????тт?, бирн?г? ??м туй?а кит?. Т???? ?алым к?л?ште? ата-?с??е й?ки ту?андары фай?а?ына ?ына була, ?у?ынан ?алым улар ??м к?л?ш ара?ында б?лен? ??м, ни?ай?т, к?л?ште? тулы милкен? ин?.
Р?с?й?е? т?рл? халы?тарында ошо ?с форма бар. Б?р?тт?р?? ?алым тулы?ынса к?л?ште? ата-?с??е фай?а?ына була. Баш?орттар?а ?алымды? бер ?л?ш? к?л?штеке, ул уны суд аша ?орай ала, ?мм? ????тт? ?алымды ата?ына ?алдырыу ?абул ителг?н. Ахалцих ?рм?нд?ренд? ?алым (хаасен) б?т??е л? к?л?шк? бирн?г? кит?. К?л?ште ?атыу йола?ы Кавказды? таулы ??бил?л?р ара?ында ки? тарал?ан, унда к?л?ш ?с?н т?л?? черкестар?а — калым, осетиндар?а — ирад (осет. Ир?д), ингилой?ар?а — мелче, авар тау хал?ында могори тип атала. ?алым к?л?ме тура?ында м?сь?л? бында ?ур ???ми?тк? эй?, с?нки уны? арты? ю?арылы?ы бул?анда ?атын-?ы??ар?ы й?шерен ??м к?сл?п алып ките?г? к?пт?р?е м?жб?р ит?, ? был ?анлы ?с алыу ????те хакимлы? итк?нд? тотош ырыу?ар ара?ында ?анлы б?релешт?рг? килтер?.
Шу?а к?р? й?м???т властары ?алымдар?ы? максималь к?л?мен билд?л?рг? тырыша. М???л?н, 1866 йылда Владикавказда Т?нья? Осетия ны? ?с ?атламы в?килд?ре йыйыла ??м ?алымды 200 ?ум?а билд?л?й; 1879 йылда ингуш депутаттары й?м???т х?к?м? мен?н ?алымды? максималь норма?ын 105 ?ум тип билд?л?й, шулай у? туй табындарыны? к?л?мен билд?л?й??р ??м ?алым т?л?? буйынса баш?а б?л?кт?р ал?ан к?л?ште? ата-?с??ен? штраф ?алыр?а ?арар ит?л?р[3]. Осетияла тау?ар?ар к?л?ште? ата-?с??ен? тик 100 ?ум т?л?й, ? ?ал?ан 100 ?умды ата-?с?л?р, ?г?р айырылыш?ан осра?та к?л?ш был а?саны ?? милкен? ал?ын ?с?н, ш?ри??т ?анундары буйынса, никах м?ленд? к?л?ш фай?а?ына я??ыралар. Баш?а осетин-мосолмандар никахта тик 50 ?ум я?алар, осетиндар?а христиан ата-?с? б?т? м???р?е ала. Да?стан таусыларында, лезгиндар?а, салатавтар?а, андий?ар?а, койсобулиндар?а, дидой?ар?а ?.б. ?алым й?ки б?т?, й?ки кебин-хакк (никах контракты) мен?н алмаштырыла, й??ни кей?? егете айырылышыу й?ки ?леме осра?ында к?л?ште т?ьмин ит?, й?ки ?алым минималь цифра?а ет? (20 фунт бой?ай, 1 ?ум а?са ?.б.), ул са?та ?алымды т?л?? акты символик йола?а ??ерел?.
Баш?орттар?а ?алым
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Баш?орттар?а ?алым ислам динен ?абул итк?нг? тиклем бул?ан. ?алым составына мал, а?са, би???ест?р, ту?ымалар, хужалы? ??м к?нк?реш ?йбер??ре инг?н. [[XIX быуат]та а?са ?алымы ??т?нл?к ит?. ?алымды? к?л?ме я?тар?ы? социаль ??м матди х?лен? б?йле була ??м 150-1500 ?ум т?шкил ит?. Никахлашыу ?с?н ?о?алау ва?ытында ??йл?шелг?н ??м туй ?тк?ре? ?с?н к?р?к бул?ан ?алымды? билд?ле бер ?л?ш?н индере? ?? ет? (туй ?ыйлау ?с?н мал, к?л?ш ?с?н туй кейеме, б?л?кт?р). ?алымды? б?т? сумма?ын т?л?г?нг? тиклем к?л?ш ата-?с??е йортонда й?ш?й. Ике я?ты? да ризалы?ы буйынса ир ?атынын ?алымды? ярты?ын т?л?г?нд?н ?у? ??ен? алып ?айта ал?ан. ?ай?ы бер?? ата?ы ?ы?ын ?алымды т?л?п б?тк?нг? тиклем кире ?айтарып ала ал?ан. Туй тантана?ында ?алым малын тапшырыу мен?н ??енс?лекле йола б?йле (?алым алыу, ?аршы туй, ?алым алыр?а барыу). Уны кей?? йортонда никахлаш?андан ??м т?п туй тантаналарынан ?у? (Баш?ортостанды? Т?нья?-К?нсы?ышында ??м К?нсы?ышында ??м Урал аръя?ында никахлаш?ан?а тиклем, никах килеше?ен?н ?у? 15-20 к?н й?ки 2-3 ай ?тк?с) ?тк?рг?нд?р. Йола буйынса к?л?ште? ту?андары ?алым малын тотор?а, ал?ан ??р баш мал ?с?н а?са т?л?рг? тейеш бул?ан. Х?лле булма?ан ?аил?л?р?? ?алымды т?л?? ?с?н буласа? ?айны?ы й?ки ??йн??е хужалы?ында эшл?? ?? практикалан?ан. ?алым баш?орттар?а XX быуат башында ла бул?ан.
?алым ??м м???р
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Исламда ?алым т?ш?нс??е к?л?ше ?с?н уны? ?аил??ен? йолом булып тормай. Был кей???е? к?л?шк? бирн? р??ешенд?ге б?л?ге — м???р, ул туй?ан ?у? да уны? ?арама?ында ?ала (? артабан?ы айырылышыу осра?ында ??м айырылышыу?ан ?у? да) ??рь?нде? 4-се ??атын-?ы??ар? С?р??енд? былай тиел?: ??атын-?ы??а улар?ы? ?алымын (м???рен) биреге?. ?г?р улар ?? ихтыяр?ары мен?н уны? бер ?л?ш?н бир??л?р, ?е? уны ?аил?не? именлеген? й?н?лтелг?н саф изге а?са итеп фай?алана ала?ы?ы??.
?мм? ислам донъя?ыны? к?п кен? ?л?шт?ренд?, атап ?йтк?нд?, т?рки??р??, ?алым к?л?ш ?с?н уны? ?аил??ен? т?л?? тип ?арала. Шул у? ва?ытта ?алымды уны? ?аил??ен? тапшырыу?а к?л?ште? ризалы?ы ?оралмай й?ки формаль характер?а ?ына була.
Шулай у? ?ара?ы?
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]![]() |
калым Вики???лект? |
---|
- Бирн?
- Выкуп невесты
- Похищение невесты
И?к?рм?л?р
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- ↑ Махр и калым Архивная копия на Wayback Machine // БРЭ
- ↑ Калым // Брокгауз ??м Ефронды? энциклопедик ???леге: 86 томда (82 т. ??м 4 ??т?м? том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- ↑ Современный социолог Х. В. Дзуцев утверждает, что эти ограничения не работали 2015 йыл 1 ?инуар архивлан?ан.
???би?т
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Беловинский Л. В. Калым // Иллюстрированный энциклопедический историко-бытовой словарь русского народа. XVIII — начало XIX в. / под ред. Н. Ерёминой. — М.: Эксмо, 2007. — С. 259. — 784 с. — 5000 экз. — ISBN 978-5-699-24458-4.
?ылтанмалар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Ислам ?а?и??л?р тура?ында ним? ?йт? (махре)
- Малинин, Кавказ тау?арыны? туй т?л????ре (Этнографич. обозр.за, 1890 г., No 3).
- Карпов Г. И. Калым ??м уны? социаль тамыр?ары // Туркменоведение No 2-3, февраль-март 1930. С. 29-33.
- Аф?анстан пуштундарында ?алым
- Ильясов Ф. Н. Сколько стоит невеста // Социологические исследования. 1991. No 6. С. 67-79.
- Н. Статус группы и цены на брачной рынке в регионах с purchasным браком (калымом) // в кн.: Ильясов Ф. Н. Статурасная теория цены М.: Институт социологии РАН, 1993.